#17 - Sự chuyển dịch của trật tự toàn cầu: Trump và Vance miệt thị châu Âu

Dưới đây là bản dịch bài phỏng vấn GS. John Mearsheimer của tờ Der Spiegel (Đức) với nhan đề “The Shifting World Order: Trump and Vance Have Contempt for the Europeans” được đăng ngày 7/3/2025:

***

DER SPIEGEL: Ông Mearsheimer, liệu nhiệm kỳ tổng thống thứ hai của Donald Trump có được lịch sử ghi nhận như một bước ngoặt khi mối quan hệ gắn kết giữa Mỹ và châu Âu bị phá vỡ?

Mearsheimer: Tôi nghĩ câu trả lời là có. Chính quyền Trump đang quyết tâm thay đổi căn bản mối quan hệ của Mỹ với các đồng minh châu Âu và giảm đáng kể vai trò của Mỹ trong NATO, thậm chí là rút Mỹ khỏi NATO.

DER SPIEGEL: Cách hành xử của Trump và Phó Tổng thống JD Vance trong chuyến thăm của Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy đến Nhà Trắng cho ta thấy gì về tương lai của liên minh xuyên Đại Tây Dương?

Mearsheimer: Cuộc đối đầu giữa Trump và Vance là bằng chứng rõ ràng cho thấy liên minh xuyên Đại Tây Dương đang gặp khủng hoảng. Nó chứng tỏ cả Ukraine lẫn châu Âu đều có cái nhìn hoàn toàn khác biệt so với chính quyền Trump về cách kết thúc chiến tranh ở Ukraine và nói chung là cách đối phó với Nga. Trump muốn có mối quan hệ tốt đẹp với Nga; châu Âu thì không. Rất khó để tìm ra cách để dung hòa hai quan điểm này.

DER SPIEGEL: Ông có tin rằng Điều 5 của Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương - điều khoản trong hiệp định thành lập NATO quy định rằng một cuộc tấn công vào bất kỳ thành viên nào của liên minh đều được xem là tấn công vào toàn bộ NATO - hiện còn hiệu lực không? Liệu Trump có điều động quân đội Mỹ nếu Nga chiếm một phần Estonia, Latvia hoặc Phần Lan không?

Mearsheimer: Điều 5 chưa bao giờ nói rằng Mỹ sẽ mặc nhiên sử dụng lực lượng quân sự để bảo vệ một nước NATO khác. Nhưng hầu như ai cũng tin là vậy. Điều này đặc biệt quan trọng trong thời Chiến tranh Lạnh. Tây Đức là quốc gia ở tuyến đầu, và họ không có vũ khí hạt nhân. Người Đức vô cùng lo ngại rằng Mỹ sẽ không dùng vũ khí hạt nhân bảo vệ họ nếu họ lâm nguy. Vì thế, Mỹ nhấn mạnh Điều 5 theo cách làm như thể chúng tôi sẽ tự động dùng vũ khí hạt nhân trong trường hợp đó. Thực tế, cả cựu Ngoại trưởng Henry Kissinger và cựu Bộ trưởng Quốc phòng Robert McNamara đều thừa nhận sau khi rời nhiệm sở rằng họ sẽ không dùng vũ khí hạt nhân để bảo vệ Đức. Dĩ nhiên họ không hề nói điều này khi còn tại chức.

DER SPIEGEL: Và ông tin rằng Mỹ sẽ không bảo vệ Estonia hay Phần Lan ngày nay?

Mearsheimer: Nói vậy là hơi quá. Tôi nghĩ hiện nay, Mỹ rất có khả năng sẽ bảo vệ một quốc gia Baltic nếu nó bị tấn công. Nhưng cam kết đó đang nhanh chóng suy yếu. Năm năm nữa, tôi thậm chí không chắc liệu sẽ còn đảm bảo Điều 5 có ý nghĩa nào không.

DER SPIEGEL: Chính quyền Mỹ hiện tại chỉ 'phần lớn thờ ơ' với châu Âu, như Thủ tướng đắc cử Đức Friedrich Merz đã nói, hay là đang công khai thù địch với châu Âu?

Mearsheimer: Tổng thống Trump và Phó Tổng thống Vance có thái độ miệt thị đối với châu Âu. Khi Trump được bầu năm 2016 và nhậm chức năm 2017, ông ấy có hai mục tiêu chính sách đối ngoại chính. Một là từ bỏ chính sách gắn kết và áp dụng chính sách kiềm chế đối với Trung Quốc – nói cách khác, đảo ngược hoàn toàn 180 độ. Mục tiêu thứ hai là thay đổi căn bản quan hệ với Nga và đặc biệt là với Tổng thống Vladimir Putin. Ông ấy đã thành công trong việc thay đổi chính sách của chúng tôi đối với Trung Quốc. Nhưng ông không thành công trong chính sách đối với Nga. Về cơ bản ông đã tiếp tục chính sách về Ukraine và Nga mà những người tiền nhiệm đã theo đuổi. Giờ đây – trong nhiệm kỳ thứ hai – ông ấy sẽ làm những gì ông đã không thể làm được trong nhiệm kỳ đầu tiên.

DER SPIEGEL: Trên trang web của mình, ông tự giới thiệu với một bức chân dung châm biếm về bản thân như một người theo trường phái ngoại giao của Niccolò Machiavelli – một nhà hiện thực sừng sỏ, người tin rằng 'các cường quốc thống trị hệ thống quốc tế, và họ liên tục tham gia vào cạnh tranh an ninh với nhau.' Ông có coi châu Âu là một cường quốc không?

Mearsheimer: Châu Âu là một tập hợp các quốc gia, mặc dù chúng ta thường nói về châu Âu như thể nó là một quốc gia đơn lẻ. Một số nhà lãnh đạo châu Âu từng mơ ước rằng họ sẽ cuối cùng có một Hợp chúng quốc châu Âu. Điều đó chưa bao giờ xảy ra và giờ đây có vẻ như 'người hòa giải Mỹ' đang rời khỏi châu Âu. Khi điều đó xảy ra, những lực ly tâm mạnh mẽ tồn tại ở châu Âu sẽ bắt đầu phát tác. Chính sự hiện diện của Mỹ, nước đã cung cấp an ninh dưới hình thức NATO, đã cho phép EU phát triển mạnh mẽ. Khi Liên minh châu Âu được trao giải Nobel Hòa bình, tôi coi đây là một sai lầm cơ bản. NATO mới là tổ chức đáng được trao giải hòa bình.

DER SPIEGEL: Dưới ô bảo hộ của Mỹ, EU đã trở thành một trong ba cường quốc kinh tế lớn trên thế giới. Liệu có thể hình dung được một châu Âu trở thành cường quốc theo nghĩa của ông không?

Mearsheimer: Không. Các quốc gia thành viên EU vừa có lợi ích xung đột vừa có lợi ích chung. Khi người châu Âu hoạt động trong một thế giới do người Mỹ kiểm soát, về cơ bản họ làm những gì người Mỹ muốn, và khi đó có vẻ như châu Âu là một quốc gia riêng biệt. Nhưng đây chỉ là ảo ảnh.

DER SPIEGEL: Friedrich Merz nói rằng 'ưu tiên hàng đầu' của ông ấy sẽ là 'tăng cường châu Âu để chúng ta có thể dần đạt được độc lập khỏi Mỹ.' Donald Trump có phiền lòng không nếu Đức làm suy yếu mối quan hệ với Mỹ?

Mearsheimer: Ông ấy sẽ hưởng ứng. Trump muốn các quốc gia châu Âu như Đức tự chịu trách nhiệm về an ninh của họ. Quan điểm cơ bản của ông ấy là: Tôi sẽ đàm phán một thỏa thuận với Putin để chấm dứt chiến tranh ở Ukraine. Nếu người châu Âu và Ukraine không thích điều đó, chúng tôi sẽ rút lui. Rồi các bạn châu Âu có thể tự thỏa thuận với người Nga. Chúc may mắn với điều đó. Rõ ràng là chính quyền Trump muốn một cuộc “ly hôn”. Và tôi nghĩ vị tân thủ tướng Đức hiểu điều đó.

DER SPIEGEL: Vậy rốt cuộc có phải là vô ích khi các chính trị gia châu Âu như Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, Thủ tướng Anh Keir Starmer và sắp tới là Friedrich Merz đến Washington?

Mearsheimer: Cuộc chia tay này sẽ cần thời gian. Người châu Âu muốn đánh giá, qua việc gặp mặt trực tiếp, chính xác Trump đang nghĩ gì về quan hệ với EU, về mối quan hệ của ông ấy với Nga và về cách giải quyết cuộc chiến ở Ukraine. Theo quan điểm của họ, điều này hoàn toàn có lý. Nhưng tôi đánh cược rằng họ biết không có cách nào thay đổi suy nghĩ của Trump và chữa lành mối quan hệ này.

DER SPIEGEL: Trump đã tuyên bố NATO 'lỗi thời' ngay từ năm 2016. Nhưng cuối cùng, ông ấy không rút một lượng đáng kể quân đội khỏi châu Âu. Liệu điều tương tự có thể xảy ra lần nữa không?

Mearsheimer: Tôi nghĩ đây là một khả năng - cho đến ngày 12 tháng 2. Vào ngày đó, Tổng thống Trump tuyên bố rằng ông đã có cuộc điện đàm với Tổng thống Putin, và sau đó Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth đã có bài phát biểu đáng chú ý ở Brussels..."

DER SPIEGEL: ...trong đó ông ấy nói rằng Mỹ sẽ không còn là người bảo đảm an ninh chính ở châu Âu nữa.

Mearsheimer: Đúng vậy, và hai ngày sau đó, JD Vance đã có bài phát biểu nổi tiếng tại Hội nghị An ninh Munich. Sau đó, rõ ràng là Trump đang theo đuổi một chính sách khác biệt đối với châu Âu. Tất cả đều được tính toán kỹ lưỡng và nhằm mục đích làm xấu mặt châu Âu và đặt họ vào đúng vị trí của mình. Tôi chắc rằng Vance là một nhân vật chính ở đây. Ông ấy từ lâu đã cam kết chấm dứt chiến tranh ở Ukraine và giảm đáng kể sự hiện diện của Mỹ ở châu Âu.

DER SPIEGEL: Vào đầu những năm 1990, ông đã cảnh báo rằng nếu Ukraine từ bỏ vũ khí hạt nhân, nước này sẽ trở thành nạn nhân của sự xâm lược của Nga. Và ông đã đặt câu hỏi liệu Đức có thể một ngày nào đó trở thành cường quốc hạt nhân. Đức có nên khát khao vị thế hạt nhân không?

Mearsheimer: Điều tôi nói vào thời điểm đó là nếu Liên Xô rút khỏi Đông Âu và Mỹ rút khỏi Tây Âu, thì Đức rất có thể sẽ phát triển vũ khí hạt nhân. Cuối cùng chúng tôi đã ở lại châu Âu sau năm 1989 vì lo ngại rằng nếu chúng tôi rút lui, người Đức có thể đi theo con đường đó. Hiện tại chúng ta đang giả định một tình huống Mỹ có thể rời khỏi châu Âu...

DER SPIEGEL: ...điều có thể dẫn đến chính kịch bản mà ông đã viết cách đây hơn 30 năm. Vậy người Đức có nên sở hữu vũ khí hạt nhân riêng không?

Mearsheimer: Điều đó phần lớn sẽ phụ thuộc vào cách họ đánh giá mối đe dọa từ Nga. Với việc người Đức đã tự thuyết phục mình – một cách sai lầm, tôi cũng xin nói thêm – rằng quân đội Nga đang sẵn sàng tràn qua châu Âu, có khả năng cao là họ sẽ phát triển vũ khí hạt nhân. Tuy nhiên, nếu bạn quan tâm đến lịch sử và logic, nhìn một cách lạnh lùng và tính toán vào khả năng của Nga, bạn sẽ thấy không có mối đe dọa nghiêm trọng nào đối với Đức từ Nga. Do đó, có thể lập luận rằng sẽ không cần thiết để Đức phát triển vũ khí hạt nhân trong tương lai gần hoặc trung hạn.

DER SPIEGEL: Liệu có hợp lý không khi tạo ra một ô hạt nhân châu Âu cùng với Anh và Pháp?

Mearsheimer: Nếu bạn là Đức và cảm thấy cần răn đe hạt nhân – liệu bạn có thể phụ thuộc vào người Pháp và người Anh không?"

DER SPIEGEL: Ý ông là nếu những người theo chủ nghĩa dân túy cánh hữu như Marine Le Pen hay Nigel Farage một ngày nào đó lên nắm quyền ở Pháp hay Vương quốc Anh?

Mearsheimer: Nếu tôi là thủ tướng Đức đối mặt với một mối đe dọa nghiêm trọng, tôi sẽ phát triển vũ khí hạt nhân của riêng mình. Không phải vì tôi quan tâm đến việc gây hấn hoặc sử dụng những vũ khí hạt nhân đó để mục đích cưỡng ép. Đó là vì vũ khí hạt nhân là công cụ răn đe tối thượng.

DER SPIEGEL: Các đồng minh khác của Mỹ như Hàn Quốc và Nhật Bản cũng đang cân nhắc phát triển vũ khí hạt nhân. Ở Hàn Quốc, 70% dân số ủng hộ điều này, theo các cuộc khảo sát.

Mearsheimer: Hàn Quốc và Nhật Bản đều đối mặt với hai mối đe dọa nghiêm trọng – từ Triều Tiên và Trung Quốc. Nếu tôi ở Tokyo hay Seoul, tôi sẽ lo lắng sâu sắc về việc liệu ô hạt nhân của Mỹ có cung cấp đủ an ninh hay không. Tình hình hiện tại của Đức không thể so sánh với điều này.

DER SPIEGEL: Tuy nhiên, không giống như Trung Quốc và Triều Tiên, Nga đã xâm lược các quốc gia khác, không chỉ Ukraine mà còn cả Georgia vào năm 2008. Ông có đang đánh giá thấp mối nguy mà Putin gây ra?

Mearsheimer: Khi nghĩ về Putin, bạn cần đặt hai câu hỏi. Thứ nhất, ý đồ của ông ta là gì? Thứ hai, khả năng của ông ta là gì? Về ý đồ, chúng ta không có bằng chứng nào cho thấy ông ta là một kẻ đế quốc chủ nghĩa muốn chinh phục toàn bộ Ukraine và tạo ra một nước Nga lớn hơn, chứ đừng nói đến các lãnh thổ bổ sung ở Đông Âu.

DER SPIEGEL: Quân đội của ông ta đã không tấn công Kyiv, Bucha và Irpin vào năm 2022 sao? Ông ta vẫn không ném bom các mục tiêu khắp Ukraine, thậm chí ở Lviv, cách biên giới Ba Lan chưa đầy 60 km sao? Đó không phải là mối đe dọa sao?

Mearsheimer: Điều đó thì không phải bàn cãi. Nhưng nguyên nhân của những cuộc chiến này là việc mở rộng NATO – không phải chủ nghĩa đế quốc được cho là của Putin. Hơn nữa, Putin không ở vị thế có thể chinh phục toàn bộ Ukraine, cũng như các quốc gia khác ở Đông Âu, và chắc chắn không phải ở Tây Âu. Quân đội của ông ta đã dành ba năm qua vật lộn để chinh phục một phần năm phía đông của Ukraine.

DER SPIEGEL: Nếu đa số người dân Ukraine muốn đất nước họ gia nhập EU hoặc NATO, điều gì cho ông quyền từ chối mong muốn đó của họ?

Mearsheimer: Tôi hiểu mong muốn của người dân Ukraine. Nhưng Nga là một cường quốc, và họ đã nói rõ rằng họ thà phá hủy Ukraine còn hơn là để điều đó xảy ra. Tôi quan tâm sâu sắc đến Ukraine. Tôi không muốn thấy nó bị phá hủy. Đó chính xác là lý do tại sao vào đầu những năm 1990, tôi đã lập luận rằng Ukraine nên giữ vũ khí hạt nhân của mình và tại sao tôi đã nhiều năm lập luận rằng trong mọi trường hợp, Ukraine không nên cố gắng gia nhập NATO. Nếu người Ukraine đã nghe theo lời khuyên của tôi, Ukraine sẽ còn nguyên vẹn ngày nay.

DER SPIEGEL: Ông đã cảnh báo từ lâu về những 'ảo tưởng' tự do về tình trạng thế giới. Donald Trump không quan tâm đến NATO, Liên Hợp Quốc hay các tổ chức quốc tế khác mà nhiều người theo chủ nghĩa tự do trân trọng. Ông ta không phải là kiểu chính trị gia mà ông thích sao?

Mearsheimer: Không. Những người theo chủ nghĩa hiện thực như tôi ưa thích các thể chế. Mỹ đã tạo ra nhiều tổ chức quan trọng trong thời Chiến tranh Lạnh, bao gồm NATO, Quỹ Tiền tệ Quốc tế và Ngân hàng Thế giới. Nếu bạn là Mỹ và phải tiến hành Chiến tranh Lạnh hoặc bạn muốn điều hành thế giới, bạn không thể làm điều đó mà không có các tổ chức. Bạn cần có luật lệ. Tôi nghĩ Trump đang mắc sai lầm khi phá hoại các thể chế này, cũng như đối xử với các đồng minh một cách thiếu tôn trọng.

DER SPIEGEL: Ông ấy đang đối xử với các nhà lãnh đạo của hai quốc gia gần đây nhất được coi là đối thủ của Mỹ khá tốt vào lúc này – Putin và lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình. Có phải ba người đàn ông này đang trong quá trình chia thế giới thành ba phạm vi ảnh hưởng?

Mearsheimer: Quan điểm đó áp dụng cho quan hệ Mỹ-Nga. Trump không có vấn đề gì với việc Nga kiểm soát một phần lớn lãnh thổ Ukraine. Nhưng đó là một câu chuyện khác ở Đông Á. Trung Quốc là một đối thủ ngang hàng muốn thống trị Đông Á. Chúng ta cũng đang trong một cuộc cạnh tranh gay gắt với Trung Quốc về phát triển trí tuệ nhân tạo, siêu máy tính và chip lượng tử. Trong những năm gần đây, Mỹ không thể chú ý nhiều đến Trung Quốc và Đông Á vì chúng ta bị kẹt ở Ukraine và Trung Đông, hỗ trợ Israel trong các cuộc chiến khác nhau. Nếu chúng ta rút khỏi châu Âu và xung đột Ukraine được giải quyết, có lý do để tin rằng cường độ cạnh tranh quân sự giữa Trung Quốc và Mỹ sẽ tăng lên.

DER SPIEGEL: Ông có coi sự xoay trục của Trump về phía Putin là một nỗ lực nhằm tạo ra một cái nêm giữa Nga và Trung Quốc không?

Mearsheimer: Trump muốn rút lực lượng quân sự Mỹ khỏi châu Âu để có thể xoay trục sang châu Á. Và ông ấy muốn Nga đứng về phía Mỹ chứ không phải phía Trung Quốc. Với việc mở rộng NATO và cuộc chiến ở Ukraine sau đó, chúng ta đã ngu ngốc đẩy Nga vào vòng tay Trung Quốc. Trump đang cố gắng ít nhất đưa Nga vào vị trí trung lập - hoặc lý tưởng nhất là liên kết Nga với chúng ta chống lại Trung Quốc.

DER SPIEGEL: Châu Âu nên ứng xử như thế nào trong cục diện này?

Mearsheimer: Các quốc gia châu Âu nên - và có lẽ sẽ - làm những gì vì lợi ích của riêng họ. Người Mỹ đã nói rõ rằng có một số điều mà châu Âu không nên làm đối với Trung Quốc. Quan trọng nhất là: không buôn bán công nghệ tiên tiến với Trung Quốc. Nếu người Mỹ rút khỏi châu Âu, chúng ta sẽ mất đòn bẩy với châu Âu về vấn đề rất quan trọng này.

DER SPIEGEL: Chính quyền Trump sẽ phản ứng thế nào nếu châu Âu xích lại gần Trung Quốc hơn?

Mearsheimer: Điều khôn ngoan mà Trump nên làm là nói với các đối tác châu Âu rằng Mỹ sẽ giữ lực lượng quân sự ở châu Âu miễn là châu Âu không làm ăn với Trung Quốc theo những cách có hại cho Mỹ, nhất là giúp Trung Quốc phát triển công nghệ tiên tiến. Chúng ta đã có vấn đề tương tự trong Chiến tranh Lạnh, nhân tiện. Người Đức rất muốn làm ăn với Liên Xô, điều này khiến Mỹ không hài lòng. Tuy nhiên, lúc đó chúng tôi có nhiều ảnh hưởng; rốt cuộc thì chúng tôi đảm bảo an ninh cho Đức.

DER SPIEGEL: Lý thuyết về 'chủ nghĩa hiện thực tấn công' của ông nổi tiếng vì có cái nhìn đặc biệt tỉnh táo, gần như luôn hoài nghi về thế giới. Ông có cảm thấy tính đúng đắn của mình được khẳng định bởi các sự kiện hiện tại không?

Mearsheimer: Tôi không muốn tỏ ra tự mãn. Điều đó sẽ không phù hợp. Nhưng trong cái gọi là Thời khắc Đơn cực, kéo dài từ khoảng năm 1991 khi Liên Xô sụp đổ cho đến lễ nhậm chức đầu tiên của Trump vào năm 2017, nhiều người cho rằng tôi là người tư duy cổ lỗ sĩ. Các ý tưởng hiện thực của tôi, người ta nói vào thời điểm đó, đã lỗi thời, chúng phù hợp trong thế kỷ 18, nhưng không còn áp dụng được nữa. Ngày nay rõ ràng là chủ nghĩa hiện thực vẫn còn sức sống mạnh mẽ.

DER SPIEGEL: Thưa ông Mearsheimer, cảm ơn ông về cuộc phỏng vấn này.